Η ηδονή στη λογοτεχνία

Τα ερωτικά βιβλία έχουν πλέον τις δικές τους σειρές σε αξιόλογους εκδοτικούς οίκους και όλα δείχνουν ότι έχουν γίνει ιδιαιτέρως δημοφιλή

ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ:  09/03/1997, ΤΟ ΒΗΜΑ

Από την Λώρη Κέζα

Ιδιοκτήτης μεγάλου βιβλιοπωλείου της Αθήνας ευχαριστούσε πρόσφατα εκδότη που κυκλοφόρησε μια σειρά τολμηρών αναγνωσμάτων. Ελεγε ότι η ερωτική λογοτεχνία έχει αυξήσει με έναν παράδοξο τρόπο τις πωλήσεις: οι πελάτες του δεν αγοράζουν ποτέ ερωτικό βιβλίο χωρίς να επιλέξουν και κάτι ακόμη από τα ράφια ως άλλοθι. Οι αναστολές εκδηλώνονται και στο ταμείο βάζοντας το «ακατάλληλο» κείμενο τελευταίο στη στοίβα. Οταν ο εν λόγω εκδότης ζήτησε περιχαρής να μάθει ποιοι αποτελούν το κοινό του έλαβε μια γενική πλην όμως σαφή απάντηση: «Ολοι όσοι μπαίνουν στο βιβλιοπωλείο...».

Να αναζητήσουμε αναλογίες με το αναγνωστικό κοινό της Γαλλίας του 18ου αι., όπου η αποποίηση των ηθικών δεσμεύσεων μέσα από μια πληθώρα ελευθεριαζόντων κειμένων συνδέθηκε με την έκφραση μιας νέας φιλοσοφίας; Βρισκόμαστε μπροστά σε μια διάθεση νεολιμπερτινιστική (ας επιτραπεί ο όρος...) ή μήπως δεν υπάρχουν κοινωνικές προεκτάσεις πίσω από την επιστροφή της υψηλού επιπέδου πορνογραφίας; 

* Διακυμάνσεις του τολμηρού

Τα ερωτικά μυθιστορήματα που κυκλοφορούν αυτή τη στιγμή στην αγορά μπορούν να χαρακτηριστούν από «ροζ» ως τόσο σκληρά που κάνουν τις κυρίες να... ερυθριούν. Αυτά που «πουλάνε» περισσότερο είναι εκείνα που περιγράφουν ερωτικές συναντήσεις χωρίς περιστροφές, χωρίς πολλές ενδιάμεσες αφηγήσεις και με μια γλώσσα που επιλέγει τον πιο άσεμνο όρο από όλα του τα συνώνυμα. Τα λεγόμενα «υπαινικτικά» έρχονται σε δεύτερη μοίρα, ίσως επειδή δεν παρέχουν ούτε τη χαρά της καλής λογοτεχνίας ούτε την τέρψη της τολμηρής. Ποιες συγκινήσεις άλλωστε θα μπορούσε να προσφέρει ένα κείμενο του Φρανσουά - Αντουάν Σεβριέ που αναφέρεται στις πριπέτειες της δούκισσας Ντ*** στην Πικαρδία γράφοντας: «Δεν θα σας πω τι έκανε στην εξοχή. Μάθετε μόνο ότι τέσσερις κυνηγοί άφησαν εκεί τα κοκαλάκια τους και ότι ο επίσκοπος της Αμιένς καθαίρεσε τον παπά και τους δύο τοποτηρητές και έκλεισε ένα μοναστήρι, που εκείνη είχε την πρόνοια να ιδρύσει σε απόσταση βολής από το κάστρο». Τέτοιες διηγήσεις φαντάζουν ανιαρές μπροστά σε ένα βιβλίο Ανωνύμου του ίδιου αιώνα με τον πολλά υποσχόμενο τίτλο «Ξαναμμένη Αφροδίτη»...

Ο αναγνώστης επιλέγει λίγο πολύ στην τύχη τον βαθμό τολμηρότητας καθώς στις ίδιες σειρές συνυπάρχουν όλες οι εκφάνσεις της ερωτικής λογοτεχνίας. Ετσι στη «Βιβλιοθήκη του έρωτα» των εκδόσεων Καστανιώτη (που πρωτοστάτησαν στην προώθηση του ερωτικού βιβλίου παρουσιάζοντας 25 τίτλους τα τελευταία χρόνια) βρίσκουμε έργα όπως το ακραίο «Κόκκινο στον γυναικωνίτη» Ανωνύμου ως το κλασικό «Γιοι και εραστές» του Ντ. Χ. Λόρενς χωρίς τις περικοπές των 80 σελίδων που γνώρισαν οι πρώτες εκδόσεις του βιβλίου.

Στην εμμονή να συμπληρωθεί η σειρά καταχωρίστηκε στην ερωτική βιβλιοθήκη η «Σαλώμη» του Οσκαρ Ουάιλντ (εκεί όπου μάλλον θα έπρεπε να βρίσκεται ο «Τέλενι» του ίδιου συγγραφέα). Γενικότερα διακρίνουμε μια αμηχανία σε όλο το στήσιμο της σειράς. Δεν έχει αποφασιστεί αν η βιβλιοθήκη του έρωτα θα αντικαταστήσει την τύπου βίπερ φθηνή λογοτεχνία ή θα γνωρίσει στο κοινό άγνωστες πτυχές της πεζογραφίας και των συγγραφέων. Δεν δικαιολογείται διαφορετικά η συνύπαρξη του «Μυστικού ημερολογίου 1836 - 1837» του Αλεξάντρ Σ. Πούσκιν με «Το υπεραρσενικό» του Αλφρέντ Ζαρύ και την ανθολογία της «Αρχαίας ελληνικής ερωτικής ποίησης». Οι επιλογές μοιάζουν τυχαίες και δικαιολογούνται ίσως από την απουσία επιμελητή της σειράς.

Στην «Ερωτική βιβλιοθήκη» των εκδόσεων Δελφίνι συγκεντρώνονται ένδεκα πονήματα όλων των εποχών, ήτοι από τον γαλλικό 18ο αιώνα ως τις σύντομες ιστορίες της Πόπης Καλφοπούλου στη συλλογή «Οι άνδρες της λύκαινας». Η μεγάλη εμπορική επιτυχία της σειράς εγκαινιάστηκε με την έκδοση του έργου του Ανδρέα Παντ. Μαρούλη «Κώδηξ ερωτολογίας/ μεθ' ερμηνείας εις την γαλλικήν» που πούλησε 14.000 αντίτυπα τον πρώτο μήνα κυκλοφορίας του. Ο κατάλογος των τίτλων συμπεριλαμβάνει βιβλία όπως οι «Ανήθικες συνταγές» του Μανουέλ Βάθκεθ Μονταλμπάν, από τις οποίες μαθαίνουμε ότι ο αστακός αρμορικέν είναι έδεσμα «ιδεώδες για κυνήγι συντρόφου κατώτερης κοινωνικής τάξης» και ότι «τέσσερα στα πέντε ζευγάρια που ρωτήθηκαν τι είχε αναχαιτίσει την ορμή τους, η ρέγγα αλά πολονέζ ή η φέτα χωριάτικου ψωμιού, απάντησαν κατηγορηματικά το δεύτερο». Το μόνο πρόβλημα της σειράς είναι ότι τα βιβλία δεν συνοδεύονται από βιογραφικό σημείωμα του συγγραφέα ή από κάποιο πρόλογο που θα βοηθούσε στην τοποθέτηση του έργου σε ένα συγκεκριμένο φιλολογικό πλαίσιο. 

* Αλλο η «απλή πορνογραφία»

Πρόσφατα οι εκδόσεις Ολκός αποφάσισαν να ασχοληθούν με το είδος, εγκαινιάζοντας τη σειρά «Ερωτογραφήματα/ 18ος-19ος αιώνας». Η συγκεκριμένη σειρά, με επιμέλεια της Μαρίας Γυπαράκη, θα παρουσιάζει έργα λιμπερτινιστών, ξεκινώντας από το βιβλίο «Μαργκώ η μανταρίστρα» του Ντε Μονμπρόν, στρατιωτικού, αυλικού και περιστασιακού ταξιδιώτη. Ο στόχος προς το παρόν είναι η μετάφραση είκοσι βιβλίων, χαρακτηριστικών της εποχής. Ο εκδοτικός οίκος θέλησε βέβαια να διαχωρίσει τη θέση του από την «απλή πορνογραφία» που έχει κατακλύσει την αγορά επισημαίνοντας ότι μέσα από το συγκεκριμένο είδος λογοτεχνίας περνούν φιλοσοφικές και κοινωνικές απόψεις που στηλίτευαν τη θρησκεία, την κυβέρνηση και τον βασιλιά. Οι αναγνώστες πάντως θα μείνουν ικανοποιημένοι τόσο από το εισαγωγικό σημείωμα όσο και από τις συμπληρωματικές σημειώσεις.

Η ερωτική διάθεση καταλαμβάνει και τα στελέχη των εκδόσεων Πατάκη, που δεν προχωρούν στην έκδοση συγκεκριμένης σειράς αλλά διανθίζουν τους καταλόγους τους με σκόρπιες ερωτικές σελίδες. Η «Αφροδίτη με τις γούνες» του Μαζόχ θα κυκλοφορήσει από τα «Μικρά/ Κλασικά» μαζί με την εξίσου τολμηρή «Διπλή πλάνη» του Ζολά. Η σύγχρονη ξένη λογοτεχνία θα εκπροσωπηθεί από τους Στέφανο Τσέκι με το «Sensualita» και τον Αλεσάντρο Μπάρικο με το «Μετάξι». Μέχρι στιγμής τα πράγματα στην οδό Βαλτετσίου είναι πολύ καθωσπρέπει: και ερωτικά βιβλία θα κυκλοφορήσουν και δεν ξεπερνούν τα όρια, ώστε να περάσουν στην κατηγορία των «αμφιλεγόμενων». Η έκπληξη ίσως γίνει με την ανθολογία «Ασεμνες ιστορίες» που πρόκειται να κυκλοφορήσει τον Οκτώβριο συγκεντρώνοντας αδημοσίευτα ερωτικά κείμενα των Πέτρου Τατσόπουλου, Δημήτρη Νόλλα, Αλέξη Πανσέληνου, Αντώνη Σουρούνη, Ερσης Σωτηροπούλου, Θ. Βαλτινού και άλλων εκλεκτών.

Τα σύγχρονα ­ και δη ελληνικής προέλευσης ­ κείμενα που εκδίδονται παίρνουν ένα πολύ μικρό μερίδιο της παραγωγής ερωτικών βιβλίων. Η έμφαση σαφώς δίδεται στην εποχή του Μαζαρίνου. 

* Διαφορές εποχής

Να υποθέσουμε ότι οι εκδότες «ξέθαψαν» τα κείμενα των λιμπερτίνων για τον απλό λόγο ότι μπορούν να φτιάξουν ελκυστικές σειρές χωρίς να πληρώνουν συγγραφικά δικαιώματα; Το κοινό πάντως δείχνει να απολαμβάνει τις συγκεκριμένες επιλογές που πριν από λίγα σχετικά χρόνια θεωρούνταν απαγορευμένες. Ας μην ξεχνάμε ότι ο μεταξικός νόμος περί ασέμνων τροποποιήθηκε πριν από 15 χρόνια. Αφορμή για την αλλαγή της περιβόητης διάταξης στάθηκε η δίκη εναντίον των εκδόσεων Εξάντας, λίγο μετά την ανάληψη της εξουσίας από το ΠαΣοΚ, για τη έκδοση του βιβλίου του Ντε Σαντ «Η φιλοσοφία στο μπουντουάρ» σε μετάφραση Βασίλη Καλλιπολίτη.

Εκτοτε δεν υπήρξαν επίσημες αντιδράσεις ούτε για κείμενα που θεωρήθηκαν πολύ πιο «πρόστυχα» από του Ντε Σαντ, όπως τα «Ακόλαστα Σονέτα» που μετέφρασε για τις εκδόσεις Νεφέλη ο Ηλίας Πετρόπουλος. Παρ' όλα αυτά δεν μπορεί κανείς να ισχυριστεί ότι η δεκαετία του '80 χαρακτηρίστηκε από ελευθεριότητα. Παρατηρήθηκε μάλιστα μια αυτολογοκρισία συντελεστών που μετέφρασαν για παράδειγμα τα «Ενδεκα χιλιάδες πέη» του Απολινέρ ως «Ενδεκα χιλιάδες βέργες», παριστάνοντας ότι δεν καταλαβαίνουν το παιχνίδι της λέξης «verge». Σε άλλες περιπτώσεις υπήρξε σιωπηλή συνωμοσία γύρω από κείμενα θεωρούμενα τολμηρά, όπως το βιβλίο «Τα εντεψίζικα» του Μαθιού Πασχάλη (ψευδώνυμο του Γ. Σεφέρη) με επιμέλεια Γ. Π. Ευτυχίδη (ψευδώνυμο του Γ.Π. Σαββίδη), έκδοση που αγνοήθηκε παντελώς από τα μέσα ενημέρωσης.